Bệnh tay chân miệng ở trẻ: Cách chăm sóc hiệu quả tại nhà

Hiện nay, bệnh tay chân miệng ở trẻ là mối quan ngại lớn nhất của các bậc phụ huynh. Bệnh có khả năng bùng phát thành dịch và có xu hướng tăng mạnh trong những năm trở lại đây. Theo WHO, tay chân miệng tiềm ẩn nhiều nguy hại cho sức khỏe trẻ nhỏ, để lại nhiều di chứng về sau.

Tuy nhiên có một thực tế đáng buồn là hầu như các gia đình có trẻ bị chân tay miệng không biết hoặc chưa nắm bắt rõ thông tin bệnh lý. Dẫn đến việc điều trị và chăm sóc trẻ thiếu khoa học. Hiểu được vấn đề này, iPREG sẽ cung cấp tới bạn đọc cái nhìn tổng quát nhất về bệnh tay chân miệng bao gồm: các nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị hiệu quả. Bố mẹ hãy theo dõi chi tiết để có biện pháp phòng tránh tốt nhất cho con.

Xem thêm: Trẻ bị hăm tã: Nguyên nhân và cách điều trị tại nhà

Nhận biết bệnh chân tay miệng ở trẻ qua các giai đoạn

Tay chân miệng (HFMD – Theo WHO) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, làm tổn thương niêm mạc miệng, da. Bệnh sẽ làm xuất hiện các bọng nước tập trung ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, bên trong miệng, đầu gối và mông của trẻ. Hầu hết các ca bệnh đều ở dạng nhẹ nhưng nếu chuyển biến nặng có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, bố mẹ cần nhận biết sớm bệnh qua các dấu hiệu đặc trưng sau:

Giai đoạn ủ bệnh

Trẻ vẫn chưa có dấu hiệu cụ thể nào trong khoảng từ 3 – 7 ngày.

Giai đoạn khởi phát

Xuất hiện các triệu chứng như sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, chán ăn, tiêu chảy nhiều lần trong ngày. Giai đoạn này khoảng từ 1 – 2 ngày.

Xem thêm: Sốt phát ban ở trẻ: Nguyên nhân và cách điều trị tại nhà

Giai đoạn toàn phát

Bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu điển hình của bệnh, kéo dài từ 3 – 10 ngày:

• Loét miệng: Vết loét đỏ có đường kính từ 2 – 3mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi gây đau, khiến việc ăn uống trở nên khó khăn nên trẻ có dấu hiệu bỏ bú, bỏ ăn.
• Phát ban dạng phỏng nước: Đây là biểu hiện đặc trưng nhất của bệnh tay chân tay miệng ở trẻ. Nốt ban hồng nổi trên bề mặt da có đường kính vài mm sau dần trở thành bóng nước, chủ yếu xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, miệng và mông của trẻ. Bóng nước chứa đầy chất dịch, khi vỡ ra có thể để lại thâm, hiếm khi bị loét hay bội nhiễm. Tuy nhiên, hiện tượng này sẽ khiến trẻ cảm thấy rất đau đớn.
• Sốt, nôn mửa: Trẻ có thể tăng thân nhiệt hoặc nôn. Nhưng nếu tình trạng này trở nặng như sốt cao hay nôn nhiều thì dễ có nguy cơ trẻ đã mắc biến chứng liên quan đến hệ tim mạch, thần kinh và hô hấp. Biến chứng sẽ xuất hiện sớm từ ngày 2 – 5 của bệnh.
• Các triệu chứng khác: Ngoài ra trẻ có thể xuất hiện các triệu chứng bất thường như chảy dãi nhiều, nằm li bì, quấy khóc, tím tái, chới với khi ngủ hoặc co giật thậm chí hôn mê.

Xem thêm: Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân và cách điều trị

Giai đoạn lui bệnh

Lúc này các triệu chứng biến mất, trẻ hồi phục hoàn toàn và không có biến chứng nào, thường là từ 3 – 5 ngày.

Nguyên nhân gây bệnh và con đường lây truyền

Nguyên nhân

Bệnh tay chân tay miệng ở trẻ chủ yếu do virus đường ruột Enterovirus gây nên. Trong đó, phổ biến nhất là Coxsackie A16 và Enterovirus typ 71. Bệnh do virus Coxsackie A16 gây ra có thể tự khỏi trong vài ngày và ít dẫn đến các biến chứng về thần kinh. Ngược lại, bệnh do Enterovirus typ 71 gây nên dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, viêm phổi, thậm chí tử vong.

Ngoài hai virus thường gặp trên, vẫn còn một số tác nhân gây bệnh khác như chủng virus Coxsackie nhóm A ( A4-A7, A9, A10), chủng virus Coxsackie nhóm B (B1-B3, B5),…

Xem thêm: Viêm tai giữa ở trẻ: Dấu hiệu và cách chữa hiệu quả

Đường lây truyền

Bệnh tay chân miệng khiến nhiều bố mẹ lo lắng cũng vì bệnh dễ lây lan qua đường tiêu hóa và đường hô hấp:

• Tiếp xúc với nước bọt, nước mũi, đờm của người bệnh do ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc ăn uống chung.
• Tiếp xúc với chất lỏng bên trong mụn nước, chất thải từ cơ thể người bệnh (ví dụ như phân).
• Tiếp xúc với các vật dụng của người nhiễm bệnh như đồ chơi, vật dụng cá nhân,… rồi đưa lên mắt, mũi, miệng.

Chính vì dễ lây truyền nên bệnh có khả năng bùng phát thành dịch lớn. Nếu không phát hiện kịp thời những trẻ xung quanh cũng có khả năng mắc bệnh rất cao. Trong khi, virus có khả năng lây truyền dễ nhất là ở tuần đầu tiên khi nhiễm. Thậm chí sau khi dứt các triệu chứng vẫn có khả năng lây lan sang người khác vì virus có khả năng tồn tại rất lâu trong cơ thể con người.

Xem thêm: Bệnh thủy đậu ở trẻ em: Dấu hiệu và cách chữa hiệu quả

Biến chứng của bệnh chân tay miệng ở trẻ

Hầu hết trẻ mắc bệnh tay chân miệng đều có thể tự khỏi và không nguy hiểm đến sức khỏe. Tuy nhiên, trong một số trường hợp vẫn có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng sau:

• Mất nước: Đây là biến chứng thường gặp nhất của bệnh tay chân miệng. Bệnh có thể gây ra các vết lở loét trong miệng, cổ họng khiến việc nuốt gây đau đớn nên trẻ thường lười ăn, uống.
• Viêm màng não: Biến chứng thần kinh hiếm gặp gây nhiễm trùng và viêm ở màng não, dịch não tủy.
• Viêm não: Đây là biến chứng rất nặng của bệnh gây viêm ở não, đe dọa đến tính mạng của trẻ.
• Liệt chi: Trẻ yếu người, liệt mềm hoặc nhiều chi cùng một lúc.
• Biến chứng liên quan đến hệ hô hấp và tuần hoàn: như tổn thương cơ tim, suy tim, trụy tim mạch, phù phổi cấp, gây tử vong nhanh chóng.

Xem thêm: Hội chứng Down: Nguyên nhân và cách phòng ngừa hiệu quả

Bệnh chân tay miệng ở trẻ cần nhập viện điều trị khi nào?

Khi thấy trẻ xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh thì bố mẹ cần đưa trẻ đi khám càng sớm càng tốt. Chẩn đoán kịp thời sẽ xác định được mức độ của bệnh và có phác đồ điều trị phù hợp nhất cho trẻ. Ngoài ra, bố mẹ cần lưu ý đến một số triệu chứng bệnh nặng sau thì nên đưa trẻ nhập viện ngay:

• Quấy khóc liên tục kéo dài: Trẻ cứ ngủ được 15 – 20 phút lại dậy quấy khóc liên tục. Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo tình trạng nhiễm độc thần kinh ở giai đoạn sớm mà bố mẹ không nên coi thường.
• Sốt cao liên tục mà không có dấu hiệu hạ nhiệt: Nếu trẻ sốt trên 38,5°C liên tục trong 48 giờ và không tác dụng với thuộc hạ sốt như paracetamol thì bố mẹ cần đưa trẻ đến ngay bệnh viện. Đây cũng là một dấu hiệu của nhiễm độc thần kinh, bác sĩ có thể sẽ kê đơn một loại thuốc đặc biệt hơn có chứa ibuprofen để hạ sốt cho trẻ.
• Giật mình thường xuyên: Ngay cả khi trẻ đang nằm ngủ hay chơi đùa mà xuất hiện dấu hiệu giật mình thường xuyên thì bố mẹ nên đưa trẻ nhập viện ngay.

Xem thêm: Cách hạ sốt cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ nhanh chóng, an toàn

Điều trị bệnh chân tay miệng ở trẻ như thế nào?

Bệnh chân tay miệng ở trẻ hiện nay vẫn chưa có thuốc đặc trị nên phương pháp điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng. Hầu hết, các trẻ mắc bệnh đều có thể tự phục hồi nếu được chăm sóc tốt. Với những trường hợp bệnh nặng có suy tuần hoàn, suy hô hấp thì dùng kèm theo các biện pháp tích cực để duy trì chức năng sống.

Phương pháp điều trị cụ thể sẽ tùy cấp độ mắc bệnh (từ cấp 1 đến cấp 4). Thông thường ở cấp độ 1 chỉ cần dùng một số loại thuốc bôi gây tê tại chỗ để giảm đau, thuốc hạ sốt như paracetamol hay ibuprofen. Còn những trường hợp bệnh từ cấp độ 2 đến cấp độ 4, các bác sĩ có thể áp dụng kèm theo các phương pháp điều trị chống co giật, phù não, điều trị sốc và điều trị suy hô hấp.

Chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà

Hầu hết các trường hợp trẻ mắc bệnh tay chân miệng đều được bác sĩ cho theo dõi và chăm sóc tại nhà. Điều này có thể hạn chế tình trạng lây lan bệnh và tránh để trẻ nhiễm các loại vi khuẩn khác từ môi trường bệnh viện. Tuy nhiên, để chăm sóc trẻ đúng cách, bố mẹ cần lưu ý những điều sau:

Cách ly trẻ mắc bệnh

Tại trường học, trẻ xác định mắc bệnh cần được nghỉ học ít nhất 10 ngày từ lúc phát hiện bệnh để ngăn chặn sự lây lan bệnh, bùng phát thành dịch. Tại nhà, nếu gia đình có nhiều trẻ thì cần cách ly trẻ khỏe và trẻ mắc bệnh, khuyến khích các trẻ không sinh hoạt, chơi chung trong một thời gian.

Xem thêm: Bệnh quai bị ở trẻ em: Triệu chứng và cách điều trị

Vệ sinh cá nhân (nhất là miệng và da)

Cho trẻ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, tắm rửa toàn thân, rửa tay đúng cách để hạn chế tình trạng tái nhiễm và lây lan. Quần áo và tã lót của trẻ nên được ngâm trong dung dịch sát khuẩn như dung dịch Cloramin B 2% hoặc nước sôi trước khi được giặt sạch bằng xà phòng. Vật dụng cá nhân như bình sữa, cốc uống nước, chén ăn cơm, thìa, đũa,… nên được dùng riêng và rửa sạch với nước sôi sau khi sử dụng.

Xem thêm: Cách pha sữa công thức cho trẻ sơ sinh: Tỉ lệ, nhiệt độ phù hợp

Điều chỉnh chế độ ăn

Nên cho trẻ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, ăn chín, uống sôi, có thể bù nước kịp thời phòng khi trẻ bị mất nước hay hạ đường huyết. Chuẩn bị các thức ăn loãng, nguội, dễ tiêu hóa như cháo loãng, sữa bò, sữa hạt,… Bổ sung nhiều rau xanh và trái cây giàu vitamin vào thực đơn hằng ngày của trẻ. Đây là loại thực phẩm hỗ trợ rất nhiều cho quá trình phục hồi và điều trị bệnh.

Không nên cho trẻ ăn các loại thức ăn cay nóng nhiều dầu mỡ, thức ăn cứng phải nhai nhiều vì có thể khiến trẻ đau rát nếu vết lở ở miệng. Khi trẻ không chịu ăn không nên cưỡng ép thay vào đó có thể cho trẻ uống sữa, ăn sữa chua, chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa nhỏ với lượng thức ăn ít hơn.

Tạo môi trường sống lành mạnh

Môi trường trẻ sống và sinh hoạt nên được dọn dẹp sạch sẽ, giữ bầu không khí trong lành, không khói bụi, khói thuốc,.. Người lớn khi chăm sóc và tiếp xúc với trẻ mắc bệnh cần đeo khẩu trang cho cả hai. Sau đó, nên rửa tay sạch sẽ rồi mới chăm sóc trẻ khỏe để hạn chế được sự lây lan bệnh.

Sử dụng thuốc điều trị theo chỉ dẫn bác sĩ

Sử dụng thuốc để điều trị bệnh chân tay miệng ở trẻ tại nhà thực chất là sử dụng thuốc để điều trị triệu chứng, cần phải tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ như sau:

• Dùng thuốc Paracetamol liều 10 – 15mg/kg cân nặng mỗi 4 – 6 giờ để hạ sốt, giảm đau, kết hợp lau mình cho trẻ bằng nước ấm. Tuyệt đối không sử dụng thuốc Aspirin để giảm đau cho trẻ dưới 18 tuổi vì có khả năng gây ra hội chứng Reye (căn bệnh hiếm gặp, có thế gây tử vong ở trẻ).
• Dùng thuốc bôi dạng gel Antacide chấm vào các vết thương ở miệng giúp trẻ bớt đau đớn, dễ ăn uống hơn. Tuy nhiên, tác dụng phụ là trẻ có thể bị hít sặc nếu sử dụng thuốc này.
• Dùng thuốc kháng histamine như Chlorpheniramine, Polaramin, Theralene,… để giảm ngứa cho trẻ phải tuân theo hướng dẫn của bác sĩ.

Lưu ý: Gia đình không tự ý dùng thuốc theo hướng dẫn phía trên. Mọi trường hợp cần sử dụng thuốc phải được chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa. Thông tin chúng tôi đưa ra chỉ mang tính chất tham khảo.

Cách phòng ngừa bệnh bệnh chân tay miệng ở trẻ

Hiện nay vẫn chưa có vắc xin phòng ngừa virus gây bệnh chân tay miệng ở trẻ nhưng vẫn có thể chủ động ngăn ngừa bệnh bằng các cách sau:

• Giữ gìn vệ sinh cá nhân sạch sẽ: Người lớn và trẻ em cần thường xuyên rửa tay bằng xà phòng nhiều lần trong ngày, nhất là trước khi chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh, tiếp xúc nơi đông người,…
• Giữ gìn vệ sinh ăn uống: Nên cho trẻ ăn chín, uống sôi. Các vật dụng trong bếp cần phải được rửa sạch trước và sau khi sử dụng. Không nên cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm đồ chơi bẩn.
• Giữ gìn vệ sinh nơi sống, nơi học tập: Những nơi trẻ thường xuyên sinh hoạt như nhà trẻ, trường học, nhà ở cần được thường xuyên dọn dẹp, lau chùi, nhất là các vật dụng như bàn ghế, sàn nhà, đồ chơi,….
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Nên cho trẻ kiểm tra sức khỏe định kỳ, để phát hiện không chỉ bệnh tay chân miệng mà còn các loại bệnh lý khác.

Xem thêm: Bảng cân nặng trẻ sơ sinh: Theo dõi để nuôi con khoa học

Một số câu hỏi liên quan

Bệnh chân tay miệng ở trẻ có tái phát nhiều lần không?

Theo các bác sĩ chuyên khoa, trẻ đã mắc bệnh tay chân miệng vẫn có thể tái nhiễm lần 2, lần 3, thậm chí nhiều hơn vì những lý do sau:

Trẻ em đã mắc bệnh tay chân miệng ít nhiều cơ thể sẽ sản sinh ra kháng thể chống lại virus, nhất là virus EV71. Tuy nhiên, lượng kháng thể này không bền vững theo thời gian và không đủ để bảo vệ trẻ khỏi sự lây nhiễm ở lần kế tiếp nếu trẻ tiếp xúc với nguồn mang virus.

Ngoài các loại virus lây nhiễm phổ biến ở Việt Nam như EV71 hay Coxsackie A16 vẫn còn hơn 10 chủng virus thuộc nhóm Enterovirus có thể gây bệnh tay chân miệng. Vì vậy mà trẻ có thể tái nhiễm nhiều lần.

Trẻ mắc bệnh do virus nào gây nên thì chỉ có thể sinh ra kháng thể chống lại virus đó, hoàn toàn không thể miễn nhiễm chéo giữa các loại virus nên trẻ vẫn có thể mắc bệnh lần 2, lần 3 là vì vậy.

Có nên tắm cho trẻ bị tay chân miệng hay không?

Có nên tắm cho trẻ bị tay chân miệng hay không là câu hỏi được rất nhiều bố mẹ quan tâm. Theo các chuyên gia nhi khoa, nên tắm rửa cho trẻ hằng ngày để hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên, cần chọn loại xà phòng dịu nhẹ cho da, thoa nhẹ nhàng để tránh làm vỡ các bọng nước gây nhiễm trùng da bé.

Xem thêm: Bé hay ốm vặt phải làm sao? Mẹ hãy cùng iPREG tìm lời giải

Chân tay miệng ở trẻ là bệnh khá lành tính, hoàn toàn có thể điều trị tại nhà. Hầu hết các trẻ chỉ mắc bệnh ở cấp độ 1, trường hợp phát bệnh lên cấp độ 2,3 và 4 thì mới cần nhập viện để điều trị và theo dõi. Mong rằng những thông tin trên đây đã giúp bố mẹ yên tâm phần nào cũng như trang bị cho mình được nhiều kiến thức bổ ích để phòng ngừa và chăm sóc trẻ bị bệnh đúng cách, giúp trẻ mau chóng khỏi bệnh.

Mẹ có thể tham khảo thêm

• Bệnh thường gặp ở mẹ sau sinh: Nguyên nhân và cách phòng tránh
• Thuốc kháng sinh cho trẻ: Tư vấn cách dùng và liều lượng
• Trẻ bị ho: Nguyên nhân, cách điều trị và thuốc ho cho trẻ
• Hở hàm ếch: Nguyên nhân, cách nhận biết và phương pháp điều trị
• Trẻ sơ sinh bị nấc: Nguyên nhân và cách chữa đơn giản